Over goed en kwaad

Voor de arbeiders die aan het Goetheanum meewerkten ging hij daar dieper op in (12de voordracht uit GA 349). We vertaalden deze voordracht voor U. Hou er wel rekening mee dat Rudolf Steiner zijn manier van spreken aanpaste aan zijn publiek. De voordrachten voor de arbeiders zijn extra levendig gehouden : er wordt al eens een grapje gemaakt, soms wordt er overdreven, de anekdote is zelfs ironisch. De indeling en de tussentitels maakten we zelf.

[...]"Ziet U, mijne heren, vandaag de dag heerst er zo het idee dat de mens een constant wezen is. Dat is hij nu niet : hij bevindt zich nl. voortdurend in een toestand van sterven en heropleven. Men begint niet alleen te leven bij de geboorte en sterft niet alleen bij de dood, maar men sterft voortdurend en wordt voortdurend weer levend.
Als we bvb. ons hoofd bekijken, dan zit daar vanbinnen wat men zenuwsubstantie noemt. U weet dat zenuwen als draden door het organisme lopen, maar het hoofd, dat is vanbinnen één en al zenuw [...]. In de menselijke buik hebt U ook nog vele zenuwen, de zgn. zonnevlecht, maar in de armen en in de benen, daar lopen de zenuwen draadvormig uit. Kijkt U dan weer naar iets anders, naar de bloedvaten, dan stelt U vast dat die in het hoofd tamelijk fijn zijn, in de hartstreek daarentegen zijn ze sterk gevormd. Ook in de ledematen hebben we dikke bloedvaten. Zodat men kan zeggen : aan de ene kant hebben we het zenuwstelsel, aan de andere kant het bloedvatenstelsel.
Nu zit de zaak zo ineen dat wij uit het bloed altijd weer, iedere dag, ieder uur, opnieuw geboren worden. Het bloed betekent altijd vernieuwing. Zouden wij enkel bloed in ons hebben, dan zouden wij wezens zijn die voortdurend groeien, groter worden, fris zijn enz. Maar, ziet U mijne heren, zouden wij louter uit zenuwen bestaan, dan zouden we voortdurend uitgeput, moe zijn, we zouden eigenlijk vootdurend afsterven. Zodat wij twee tegengestelde principes in ons hebben: het zenuwstelsel dat ons voortdurend oud laat worden, ons zelfs ter dood brengt, en het bloedsysteem, dat met het stofwisselingssysteem samenhangt, en dat ons voortdurend laat jong worden.

Men kan nog dieper ingaan op wat ik hier nu uitgelegd heb. U weet dat vele mensen verkalken als ze oud worden. Verkalking treedt op, sclerose. Mensen bij wie de bloedvaten verkalken kunnen dan niet goed meer bewegen. En als er bijzonder sterke verkalking optreedt, dan wordt de mens getroffen door een beroerte, een geraaktheid zoals men zegt. Een beroerte die komt nu precies als de mens z'n bloedvaten verkalken. Wat gebeurt daar eigenlijk als de mens verkalkt, sclerotisch wordt ? Ziet U, het is dan alsof zijn bloedvaten zouden zenuwen willen worden! Dat is het merkwaardige. De zenuwen moeten in zeker opzicht gans het leven in een toestand zijn, waarin de bloedvaten juist niet mogen zijn. De bloedvaten moeten fris zijn en de zenuwen, die moeten voortdurend tot afsterven neigen. Want als de mens zenuwen krijgt die te week zijn, die, als ik het zo mag zeggen, niet genoeg verkalkt zijn, dan wordt hij krankzinnig. U ziet dus dat zenuwen niet als bloedvaten en bloedvaten niet als zenuwen mogen zijn. Dat is nu precies wat ons noodzaakt om te zeggen dat de mens twee principes in zich heeft. Het ene is het zenuwprincipe. Dat doet ons altijd maar ouder worden. Van 's morgens tot 's avonds wordt men altijd een beetje ouder. 's Nachts wordt dat vanuit het bloed goedgemaakt. Zo gaat het, als de pendel van een klok: oud worden, jong worden, oud worden, jong worden.[...]'s Nachts wordt het verouderen dus goedgemaakt, maar niet volledig. Iedere dag blijft er wat meer ouderdom over, en als dat overschot groot genoeg is geworden, dan sterft de mens werkelijk. Zo zit de zaak ineen.
Er zijn dus twee dingen in de mens die mekaar tegenwerken: oud worden en jong worden. Zo zit dat lichamelijk ineen.
Nu kan men dat ook bekijken op het niveau van de ziel, want tot nu bekeken we het lichamelijk.
Ziet U, als het jong worden te sterk wordt in de mens dan krijgt hij een longvliesontsteking of longontsteking. Het is nl. zo dat bepaalde zaken die heel goed, die excellent zijn als ze binnen bepaalde grenzen blijven, tot ziekte worden als ze daarbuiten komen. Ziekte in de mens is niets anders dan dat iets dat hij altijd nodig heeft, te sterk wordt, de overhand neemt. Koorts wordt veroorzaakt doordat het jongworden in ons te sterk wordt. Wij kunnen dat niet verdragen, wij beginnen te "vers" te worden in gans ons lijf. Dan hebben we koorts met daarbij pleuritis of bronchitis.
Dat alles kan men nu ook in de ziel waarnemen. Ziet U, de mens kan ook in zijn ziel verdrogen of koortsig worden. Er zijn bepaalde eigenschappen bij de mens -men hoort dat niet graag omdat vooral tegenwoordig zovele mensen ze hebben- en dat is: men wordt pedant, men wordt een droogstoppel. U weet dat dat tegenwoordig bestaat, geleerde droogstoppels. Men verdroogt als schoolmeester terwijl men als schoolmeester juist een frisse knaap zou moeten zijn.
We kunnen dus verdrogen in de ziel. Maar we kunnen ook week worden in de ziel. Dat gebeurt als men een dweper, een mysticus, een theosoof wordt. Want wat wil men dan? Men wil niet ordelijk denken. Men wil met de fantasie alle werelden te pakken krijgen, zonder ordentelijk te denken. Dat is hetzelfde alsof men lichamelijk koorts zou krijgen.
Nochtans moeten we de twee mogelijkheden altijd in ons hebben. Wij kunnen niets inzien als we geen fantasie kunnen gebruiken, en we kunnen helemaal niet samenwerken als we niet een beetje pedant zijn en alles registreren enz. Doet men het teveel, dan is men een pedant, een zeventeen. Doet men het gepast, dan is men een evenwichtige ziel. Het is zo dat men altijd iets in zich moet hebben in de juiste mate, en als dat de overhand neemt dan maakt dat ons lichaam of onze ziel ziek.
En zo is het ook met het geestelijke, mijne heren. Wij kunnen niet altijd slapen, wij moeten ook dikwijls wakker worden. Bedenk eens wat voor schok dat is als men wakker wordt. Stelt U zich voor hoe U ligt te slapen: U ligt daar, weet niets van uw omgeving. Als U een diepe slaap heeft kan men U zelfs kietelen zonder dat U er wakker van wordt.
En dan het wakker worden, wat een verschil. U ziet alles rond U, U hoort alles rond U. Dat is een groot verschil !
De kracht om wakker te worden, die moeten we natuurlijk hebben. Als ze echter te sterk is, dan wordt men altijd wakker, als men niet kan slapen bvb., dan is de ontwaakkracht te groot. Aan de andere kant zijn er dan ook mensen die niet volledig kunnen wakker worden. Er zijn nu eenmaal mensen die hun ganse leven rondsluimeren en ronddromen, die altijd maar zouden willen slapen. Zo'n mensen kunnen niet ontwaken. Wij moeten het vermogen hebben om goed te kunnen inslapen, maar wij mogen dit niet te sterk hebben, anders slapen we eeuwig, worden we helemaal niet meer wakker.
We kunnen dus zeggen: we kunnen op drie manieren bepaalde toestanden bij de mens onderscheiden. Ten eerste lichamelijk: we hebben daar aan de ene kant het zenuwsysteem. Dat neigt voortdurend naar verharding, naar verkalking; we zeggen dan

lichamelijk :

		verharding			verkalking

lichamelijk	:	verharding				verweking

				verkalking				verjonging

We kunnen zeggen dat de mens voortdurend het gevaar loopt om in de ene of andere richting af te dwalen, ofwel teveel te verweken, ofwel te sterk te verharden.
Als U een magneet heeft, dan weet U dat een magneet ijzer aantrekt. We zeggen dat er twee soorten magnetisme in de magneet zitten: een positief en een negatief magnetisme. Het ene trekt de kompasnaald aan, het ander stoot de kompasnaald af, ze zijn tegengesteld.
In het fysieke, in het materiële aarzelt men niet om een ding een naam te geven, nietwaar. Men heeft namen nodig. Nu heb ik U hier iets beschreven in het lichaam, de ziel en de geest, dat ieder van U kan waarnemen, dat hij altijd kan zien, dat ieder zich duidelijk kan maken. Maar wij hebben namen nodig. Het moet ons duidelijk zijn dat een positief magnetisme niet het ijzer zelf is: het is iets dat in het ijzer zit. Er is iets onzichtbaar in het ijzer.[...]
Nu, op dezelfde manier is er iets onzichtbaar, bovenzintuiglijk in het verharden. En dat onzichtbare, bovenzintuiglijke, wezenlijke, dat men kan waarnemen als men die gave heeft, dat noemt men ahrimanisch.
Ahrimanisch zijn dus de krachten die van de mens voortdurend een soort lijk willen maken. Als er alleen ahrimanische krachten zouden zijn, dan zouden wij voortdurend lijk worden; en wij zouden pedanten zijn, volledig versteende mensen; we zouden altijd wakker zijn en niet kunnen slapen.
De krachten nu, die ons verweken, verjongen, die onze fantasie mogelijk maken, dat zijn luciferische krachten, dat zijn de krachten die we nodig hebben om juist géén levend lijk te worden. Maar als er enkel luciferische krachten zouden bestaan, dan zouden we gans ons leven kinderen blijven.
Er zijn dus in de wereld luciferische krachten nodig opdat we niet reeds in ons derde levensjaar grijsaards zouden zijn . En de wereld heeft ahrimanische krachten nodig opdat we niet altijd kinderen zouden blijven. Deze twee tegengestelde krachten moeten in de mens aanwezig zijn."

Als men de wereld verdeelt in en goede helft en een kwade helft, zoals dat traditioneel gebeurt, en men stelt vast dat er ook bij de zgz. goede helft toch nog kwaad zit, dan moet men ofwel vertwijfelen, ofwel vasthouden aan een fanatiek geloof en alle kwaad in de zgn. goede helft ontkennen of minimaliseren. Dit laatste doen overtuigde katholieken of protestanten als er weer eens een schandaal uit hun midden bekend wordt. Het eerste ligt eigenlijk aan de basis van het huidige (gebrek aan) gedachtenpatroon.
De antroposofische manier om het kwade te bekijken als een overdrijving van een principe dat op zichzelf goed is, blijkt veel vruchtbaarder te zijn dan de visie die goed en kwaad als absolute tegenstellingen ziet.
Goed zijn wordt in antroposofische visie: een dynamisch evenwicht vinden tussen twee uitersten. En dat evenwicht zoeken gebeurt niet door te preken, maar door zakelijk, wetenschappelijk te zijn. Dat klinkt paradoxaal, maar zo is het: christelijk zijn betekent wetenschappelijk zijn, met kennis van zaken te werk gaan.
Rudolf Steiner geeft twee voorbeelden van christelijk zijn:
- in de pedagogie
- in de geneeskunde

De voordracht gaat als volgt verder:

Pedagogie - achtergronden

" Het gaat er nu om dat deze twee tegengestelde krachten in evenwicht moeten zijn. Waarin ligt dan dit evenwicht ? Geen van beide krachten mag de bovenhand nemen.
Ziet U, we zijn nu in 1923 nietwaar ? De ganse tijd van het begin van onze tijdrekening tot nu is eigenlijk zo dat de mens gevaar loopt in de macht van ahrimanische krachten te geraken. U moet bedenken dat men eigenlijk daar waar geen geesteswetenschap is, ahrimanisch opgevoed wordt. Bedenkt U eens: onze kinderen komen in de lagere school, moeten daar dingen leren die ze eigenlijk absurd vinden, waarin ze absoluut niet geïnteresseerd zijn. Ik heb het U reeds uitgelegd : tot dan toe hebben ze altijd hun vader gezien, nietwaar, die ziet er zo en zo uit, heeft haar, heeft ogen, oren enz. en nu moeten ze plots leren dat deze vader van vlees en bloed gelijk is aan een reeks tekens : "V A D E R", dat is nu ineens vader. Daar hebben ze geen band mee, dat interesseert hen niet. En zo is het met alles wat de kinderen in de lagere school moeten leren, ze hebben er geen interesse voor. En dat is de reden waarom men terug vernuftige scholen moet inrichten, waar kinderen in de eerste plaats leren wat hen interesseert* . Als het onderwijs voortgaat zoals het nu bezig is, dan gaan de mensen zeer vroeg vergrijzen, grijsaards worden, oud worden, omdat het ahrimanisch is. Dat maakt de mens oud. Zoals tegenwoordig de kinderen in de school opgevoed worden, dat is totaal ahrimanisch.
Het is nu eenmaal zo dat de ontwikkeling van de mensheid de laatste 1900 jaar naar het ahrimanische overhelt. Daarvoor was dat anders.
Als U teruggaat, laat ons zeggen van 8000 v.C. tot het begin van onze tijdrekening : toen was het anders. De mensen liepen toen het gevaar dat ze niet konden oud worden. Scholen zoals we ze nu kennen waren er in die oude tijden niet. Scholen waren er alleen voor mensen die reeds een respectabele leeftijd bereikt hadden, en die dan echte geleerden werden. Voor hen waren er scholen. Voor kinderen waren er in die tijden geen scholen, die leerden alles in 't leven. Wat ze zagen, dat leerden ze.
Er waren dus geen scholen, en men deed ook geen moeite om de kinderen iets bij te brengen dat ver van hen afstond. Toen bestond het gevaar dat de mensen gingen overhellen naar het luciferische, dat ze gingen dwepen, dus in het luciferische terechtkwamen. En zo gebeurde het ook. In die oude tijden was er veel wijsheid, dat heb ik U reeds verteld. Maar natuurlijk, daarvoor diende eerst het luciferische beteugeld te worden, anders zouden de mensen de ganse dag niets dan spookverhalen willen vertellen. Dat was iets dat de mensen zeer graag deden.
Zo kan men zeggen: lang geleden, ongeveer van 8000 v.C. tot het begin van onze tijdrekening was een luciferisch tijdvak, en toen begon een ahrimanisch tijdvak. Laat ons even terugblikken naar het luciferisch tijdvak.
Ziet U, zij die toen geleerden waren, hadden bepaalde bekommernissen. De toenmalige geleerden leefden in zulke torenvormige gebouwen. De toren van Babel, waar men in de Bijbel over vertelt was zo'n gebouw. Daar leefden die geleerden. Deze geleerden zeiden : ja, wij hebben het hier goed. En onze fantasie die heeft het ook goed; want wij willen altijd in de richting van het spookachtige, het luciferische. Maar we hebben onze instrumenten. Daarmee bekijken we de sterren en stellen we vast hoe de sterren bewegen. Dat houdt onze fantasie in toom. Want als ik een ster bekijk en wil dat ze zo of zo gaat, dan doet ze dat niet. Daardoor wordt de eigen fantasie beteugeld.
Dus de geleerden wisten dat ze door de hemelverschijnselen hun fantasie in toom lieten houden. Of ze hadden ook andere instrumenten. Ze wisten : als ik mij inbeeld, ik heb hier een klein spaandertje hout, als ik dat verhit, dan wordt dat een reusachtig vuur... Tja, dat kan ik mij zo inbeelden, maar als ik dat in 't echt doe, dan komt er van zo'n houtspaandertje natuurlijk alleen maar een klein vuurtje.
Dat was eigenlijk dus de zin van die oude leerscholen: de woekerende fantasie van de mensen beteugelen. En de bekommernis van de geleerden, dat was voornamelijk: kijk, daar lopen nu alle anderen, ze kunnen niet allemaal geleerden worden ! En toen gaven ze de mensen leerstellingen, soms eerlijke, soms oneerlijke. Dat zijn de oude godsdienstleerstellingen, die vanuit de wetenschap ontstaan zijn. Mettertijd ontaardden de priesters, en zo zijn de oneerlijke leerstellingen overgeleverd geworden -de eerlijke zijn voor het merendeel verloren gegaan.
Dat was de beteugeling van het luciferische.
Hoe het met het ahrimanische staat, dat weet U wel. De huidige wetenschap streeft altijd meer en meer naar het ahrimanische. Eigenlijk is onze ganse wetenschap iets dat ons verdroogd maakt. Want deze ganse wetenschap kent eigenlijk alleen het lichamelijke, dat wat verkalkt is, het materiële. En dat is wat in onze ganse beschaving het ahrimanische is.

Tussen beide staat dat wat men het christelijke in de ware betekenis van het woord noemt. Ziet U, mijne heren., het ware christelijke kent men te weinig in de wereld. Als men christelijk noemt wat de wereld als christelijk kent, dan zou men natuurlijk het christelijke moeten bestrijden, dat spreekt vanzelf.
Maar het wezen over wie ik U de laatste keer gesproken heb, dat geboren is in het jaar één en 33 jaar geleefd heeft, deze persoon was niet zoals de mensen hem beschrijven, maar die had eigenlijk het voornemen om voor alle mensen leerstellingen te geven die een compromis, een evenwicht tussen het ahrimanische en het luciferische mogelijk maken. En christelijk zijn dat betekent nu juist : het evenwicht zoeken tussen het ahrimanische en het luciferische. Zoals de mensen dat tegenwoordig noemen, zo kan men werkelijk niet christelijk zijn."

Geneeskunde

"Wat betekent bvb. christelijk zijn in lichamelijke zin ?
Christelijk zijn in lichamelijke zin betekent dat men kennis verwerft over de mens. De mens kan ziek worden. Hij kan bvb. longvliesontsteking krijgen. Wat betekent dat: hij krijgt pleuritis (longvliesontsteking) ? Dat betekent: er is teveel luciferisch in hem. Eens ik dat weet, dat er teveel luciferisch in hem is -en als hij pleuritis heeft, dan is er teveel luciferisch in hem- dan moet ik zeggen : als ik hier een weegschaal heb en de ene kant gaat teveel naar omhoog, dan moet ik aan de andere kant gewichten wegnemen. Gaat de schaal dan weer teveel naar onder, dan moet ik er aan de andere kant gewichten bijdoen. Nu overleg ik : heeft een mens longvliesontsteking, dan is het luciferische te sterk, het ahrimanische te zwak. Ik moet er wat ahrimanisch bijdoen, dan komt het evenwicht terug. Wat doe ik nu concreet ? Wel, ik neem, laat ons zeggen, een stuk berkehout. Berkehout groeit sterk in de lente. Vooral berkehout is zeer goed, zeker het hout dat tegen de schors ligt. Onder de schors zitten zeer goede groeikrachten. Die doe ik sterven, t.t.z. ik verkool het berkehout. Dan heb ik berkehoutskool. Wat heb ik gedaan met dat verse berkehout dat zich altijd verjongt ? Ik heb er berkehoutskool van gemaakt, ik heb er iets ahrimanisch van gemaakt. En nu maak ik daarvan een poeder en geef het aan de persoon die met zijn longvliesontsteking teveel luciferisch in zich heeft. Dan heb ik ahrimanisch bijgevoegd bij wat hij teveel aan luciferisch heeft.
Ziet U, zo breng ik een evenwicht tot stand. Zoals ik bij een weegschaal iets moet bijdoen als de ene kant te sterk omhooggaat, zo heb ik ook bij het teveel aan luciferisch in de longvliesontsteking, berkehoutskool toegevoegd. De berkehoutskool heb ik door het te verkolen mineraal gemaakt, het is ahrimanisch geworden.
Een ander voorbeeld : een mens begint er moe, verlamd uit te zien, zodat ik kan zeggen: die gaat binnenkort een beroerte krijgen. Dan is er teveel ahrimanisch in hem. Nu moet ik luciferisch toevoegen om dat te compenseren. Wat ga ik doen ? Ziet U, als ik een plant heb, dan is hier de wortel. U weet dat de wortel hard is, er zitten vele zouten in, dat is niet luciferisch. De stengel en de bladeren zijn ook nog niet luciferisch. Maar ik ga verder en daar heb ik een geurende, sterk ruikende bloeiwijze. Dat is iets dat vervluchtigt, zoals de fantasie wil vervluchtigen, anders zou ik ze niet kunnen ruiken. Uit deze bloeiwijze neem ik het sap. Dat is luciferisch. Dan dien ik dat op de juiste manier toe, compenseer zo het ahrimanische en ik kan de mens genezen. Wat doet de huidige geneeskunde ? Wel, de huidige geneeskunde, die probeert !
Eén of ander chemicus ontdekt het acetylphenetidine. Ik moet U niet uitleggen wat dat is, het is een ingewikkelde substantie. Daarmee gaat hij naar een ziekenhuis. Er zijn daar voor mijn part dertig patiënten. Men geeft die alle dertig acetylphenetidine, neemt de thermometer, meet, noteert, en als er een positieve werking waar te nemen is, dan beschouwt men die stof als een geneesmiddel.
Maar hoe dat in het menselijk lichaam eigenlijk werkt, daar heeft men geen idee van. Men kijkt niet tot in het menselijk lichaam. Slechts als men weet: bij longvliesontsteking is er teveel luciferisch, daar moet ahrimanisch bij, bij een beroerte is er teveel ahrimanisch, daar moet luciferisch bij, dan treft men het juiste** . Dat is wat de mensheid tegenwoordig nodig heeft. In deze zin is de mensheid te weinig christelijk, omdat het christelijke het evenwicht is.
Ziet U, ik heb U nu getoond waar het christelijke in het zuiver lichamelijk genezen schuilt : Het christelijke bestaat erin dat men het evenwicht zoekt."

Anekdote

"Ziet U, dit alles wou ik aanschouwelijk maken met dat houten beeld dat in het Goetheanum staat. Boven is daar Lucifer, het luciferische, alles dat bij de mens het koortsachtige, fantasie, het inslapen is. En onderaan alles dat wil verharden, het ahrimanische. En daartussen Christus.
Dat is het wat een mens helpt te beseffen wat hij in de geneeskunde, in de wetenschappen, in de sociologie, wat hij overal moet doen. En tegenwoordig is het voor de mensen noodzakelijk dat ze verstaan hoe het luciferische en het ahrimanische in de mensennatuur werkt.
Maar wat verstaan de mensen van deze zaken ?
Zo was daar eens een pastoor, die zeer beroemd was in Bazel en omgeving, hij heette Frohnmeyer, werkelijk een zeer beroemde pastoor. Hij heeft wel nooit de moeite gedaan om naar deze figuur te komen kijken, maar hij heeft erover gelezen bij een andere -die het zelf misschien ook niet gezien heeft, maar op zijn beurt afgeschreven heeft-, dat hier een figuur gemaakt werd : van boven luciferisch, in 't midden Christus en onderaan ahrimanisch. Maar eigenlijk zijn het drie figuren die dooreen staan, en eigenlijk zijn het er zelfs meer, nietwaar: Ahriman tweemaal en Lucifer ook tweemaal. Maar goed, deze Frohnmeyer wist het allemaal zo goed dat hij schreef : Steiner maakt daarginds in Dornach iets verschrikkelijk, een Christusfiguur die boven luciferische trekken heeft en onderaan dierlijke kenmerken. Welnu, deze Christusfiguur heeft geen luciferische trekken, maar een zeer menselijke kop. Frohnmeyer heeft dat verward. Hij dacht dat het een Christusfiguur was met boven luciferische trekken en onderaan dierlijke kenmerken. En zeggen dat die Christusfiguur onderaan zelfs nog niet af is, het is nog maar een blok hout !
Zo heeft deze christelijke pastoor, die zo naar de waarheid tracht, de zaak beschreven, en de ganse wereld zegt nu : dat moet toch waar zijn, want het is toch een pastoor die dat schrijft.
Het is nu eenmaal moeilijk om daar tegenin te gaan, als de mensen geen inzicht hebben, niet willen begrijpen. Ze lopen naar de pastoors omdat ze geloven wat de pastoors zeggen. Maar hier hebt U nu een voorbeeld van kwaadsprekerij, zo jammerlijk, dat men zich iets erger niet kan voorstellen.
En merkwaardige visies dat deze mensen hebben ! Die pastoor Frohnmeyer heeft dat dus geschreven. Nu was toentertijd, toen hij dit schreef Dr. Boos hier nog in het Goetheanum. U weet dat Dr. Boos zo de gewoonte had om er met de knuppel in te vliegen. Men kan daarover discuteren of men er moet tegenaan gaan met een knuppel of met een ragebol: de ragebol is zachter, meer luciferisch, een knuppel is hard, meer ahrimanisch. Het hangt er dus van af waarmee men erop los gaat. Nu goed, Dr. Boos zegt die Frohnmeyer daar eens goed de waarheid, zo een beetje met de knuppel... En wie krijgt er een brief van Frohnmeyer ? Ik ! Ik krijg een lange brief van Dr. Frohnmeyer dat ik toch Dr. Boos moet aanmanen om niet zo onaardig te zijn tegen Dr. Frohnmeyer. Bedenkt U toch eens wat voor ideeën zo'n mensen hebben. Men kan het nauwelijks vatten. Ze belasteren iemand, en daarna vragen ze aan diezelfde persoon die ze belasterd hebben om op te treden tegen de man die de leugens aan de kaak stelt !
Dat is nu het moeilijke dat het publiek, nl. het burgerlijke publiek, helemaal niet de moeite doet om over zulke zaken zelf te denken, men neemt het zoals het komt : als de betreffende ambtenaar zegt dat het zo is, dan is het zo. Vandaar dat onze beschaving zo ontzaglijk lichtzinnig, zo gemeen is in vele opzichten." [...]

Na deze korte uitweiding komt Rudolf Steiner terug tot de kern van zijn betoog. Hij gaat nog even in op de oppervlakkigheid van de huidige mensheid : de mensen willen over alles oordelen, zonder zich eerst lang te verdiepen in een zaak. Hij besluit :

[...]" Als men echter de dingen juist verstaat dan begrijpt men dat al het christelijke hier op neerkomt : gij moet leren om altijd het ahrimanische met het luciferische in het juiste evenwicht te brengen, niet het ene minder, of het andere meer laten doorwegen.
En daarom geneert antroposofie zich niet om van het christelijke in deze zin te praten. Zij benadrukt dat het christelijke er niet in bestaat om voortdurend de mond vol te hebben over Jezus Christus enz.
Men verwijt de antroposofie dat ze zo weinig van Christus spreekt. Wel, ik zeg altijd : antroposofie spreekt niet veel van Christus omdat ze de tien geboden kent. Jullie praten veel over Christus omdat jullie niet eens het gebod kennen dat zegt :" Gij zult de naam van de Heer, uw God niet nodeloos uitspreken."
Als vandaag de dag een christelijke pastoor predikt, wordt de Christusnaam voortdurend uitgesproken. Men moet hem alleen uitspreken als men werkelijk verstaat waar het op aankomt. Dat is het, nietwaar, waardoor antroposofie zich onderscheidt; zij wil werkelijk christelijk zijn, maar zonder bijgelovig, zonder prevelend-vroom te zijn. Echt wetenschappelijk, werkelijk in deze zin wetenschappelijk wil ze zijn. En op deze manier bekijkt ze ook datgene dat zich gesteld heeft tussen de oude tijd, die luciferisch was, en de nieuwe tijd, die ahrimanisch is, bekijkt ze deze gebeurtenis in Palestina als doorslaggevend voor de wereldgeschiedenis." [...]

Terug naar Inhoudstafel.