Hoe het begon

Ibrahim Aboeleish, een Egyptenaar, studeerde in het begin van de jaren 70 in Oostenrijk geneeskunde, scheikunde en farmacie. Hij maakte kennis met de antropo-sofie en vond daardoor zijn levenstaak. Hij keerde terug naar zijn land, kocht een stuk woestijn en begon het vruchtbaar te maken. Dat was het begin van een nieuwe cultuur-impuls in Egypte. Nu, 21 jaar later, is het stuk woestijn uitgegroeid tot een groen oase-gebied van 70 hectare midden in de woestijn. Sekem, een oud hiëroglyfenwoord, betekent: levensbrengende zonnekracht.

Achtergrond

Toen de Aswan-stuwdam voltooid werd, in 1963, kwam er in Egypte een einde aan de regelmatige jaarlijkse overstromingen van de Nijloevers en de Nijldelta. Eeuwenlang hadden die het leven van de boeren geregeld en hun tradities bepaald. Osiris, die in het overstromingswater sterft, kon nu niet meer herrijzen om zich met de koning, een incarnatie van de valkgod Horus, te verbinden. In de plaats van het vruchtbare Nijlslib werd er op grote schaal kunsmest en pesticide gebruikt, vooral bij de katoenteelt. De boeren werden er ziek van hoewel ze die middelen bechouwden als medicijnen. Samen met de groeiende bevolking stegen ook de uitgaven voor volksgezondheid, een serieus probleem voor de Egyptische regering. Het prestigieuze superproject om de Nijl af te dammen was bedoeld om de stroomvoorziening te verzekeren, maar dit objectief wordt nu al niet meer gehaald, er wordt gewoon te weinig stroom opgewekt om zowel industrie als de bevolking te bedienen. Ondertussen is de totale Egyptische ecologie wel ontwricht.

Een oase

En dan verschijnt als lichpuntje: Sekem. Een gebied van ongeveer 70 hectare, zo'n 50 km ten noord-oosten van Caïro, aan de rand van de Arabische woestijn. Hier wordt er aan biologisch-dynamische landbouw gedaan. Een groene oase midden in een geelgrauwe steen- en zandwoestijn. Die is er niet vanzelf gekomen. Er werden 120.000 bomen geplant - araucaria, eucalyptus, henna, dadelpalm, guava, olijfbomen, granaatappel en palmen. We zien er vandaag niet alleen schaduwgevende bomen en groene velden waarop bekende groentesoorten gedijen. Ook kruiden als kamille, calendula, malve, koningskaars en munt. Met de bomen en de struiken kwamen ook de vogels: er worden al 42 soorten geteld. Men boorde er talrijke waterputten. De aarde werd bewerkt met het traditionele Egyptische werktuig, de hak. De irrigatie gebeurt met een 'intelligent' systeem, langs terrassen. Er wordt doelmatig gewerkt, wisseling van de verschillende teelten, bijenkorven, compostering. Een organisatie voor ontwikkelingshulp uit Bochum stuurde ooit 40 koeien van het bekende Duitse Allgau-ras: tegenwoordig weiden er op de 160 Sekem-boerderijen bijna 1000 koeien.
Daarenboven is er een peutertuin, een school, een beroepsopleidingscentrum, zijn er vijf grotere bedrijven (voor de verwerking van groenten, fruit, kruiden, thee, textiel, en voor de aanmaak van geneesmiddelen). We vinden er ook een maalderij, oliepers, een bakkerij en ten slotte een ambulant ziekenhuis dat niet alleen de duizend medewerkers maar ook de bevolking uit de omgeving verzorgt. Daarbij komen dan nog, Nijlopwaarts, meer dan 150 coöperatieven en boerderijen, in totaal zo'n 10.000 mensen die voor Sekem produceren.

Wat in Sekem indruk maakt is de verzorgde atmosfeer; buitengewoon voor zgz. kansarmen, zo buitengewoon dat een afgevaardigde van UNESCO zich ergerde aan deze "schoonheid" omdat hij zich een totaal ander beeld had voorgesteld van een project dat aanspraak maakt op ontwikkelingshulp. Het contrast met de levensomstandigheden in het nabijgelegen Caïro is natuurlijk enorm. Caïro telt 15 miljoen inwoners en kent een explosieve bevolkingstoename. De hygiënische en ecologische situatie is rampzalig en strekt zich al uit tot aan de voet van de pyramiden van Gizeh. Het spitsuur duurt er bijna 24 uur, men rijdt er op vijf vakken op wegen waar men in Europa nauwelijks twee vakken zou van maken. Daartussen ezels- en kameeldrijvers en handkarren. Vijfsterrenhotels staan er naast uitgestrekte ghettos, vierkante kilometers groot, doorsneden door stinkende zijarmen van de Nijl. Overal bedelaars, kreupelen, stelende lompenkinderen. Op de terrassen pasja's met zonnebril en dikke buik die de waterpijp roken, en alomtegenwoordig zwaarbewapende politiemannen .

Een Sekem-school

"Het is hier een Sekem-school, geen Waldorfschool zoals wij die in Duitsland kennen", zegt Yvonne Floride, die de school leidt. Wij moeten hier eerst nog bereiken dat het kind als kind erkend wordt, pas dan kunnen wij ons concentreren op de zgn. 'juiste' pedagogie. De Sekem-school wordt bezocht door 380 kinderen, er wordt volgens het staatsleerplan onderwezen, inspecties zijn legio. Egyptische leerkrachten moeten eerst leren om les te geven zonder een rietstengel: lijfstraffen en meppen zijn in het Egyptisch onderwijs een vanzelfsprekend onderdeel van het leerproces. Indien de Duitse pedagogen niet continu zouden begeleiden en aanwijzingen geven, dan zouden de leraars snel terugvallen op het vanbuiten leren, uit het hoofd, intellectueel. Er moet moeizaam voor iedere methodische vooruitgang geworsteld worden. Men komt overal goed-opgeleide mensen te kort, niet alleen als klasleerkracht maar ook bij de vakleerkrachten van het beroepsopleidingscentrum, waar de jonge mensen leren omgaan met hout, metaal en electro. Dit naar het voorbeeld van de Hibernia-school in Herne (Duitsland) die een schoolopleiding combineert met een beroepsopleiding. In Sekem kunnen volwassenen zich bijscholen in de 'Mahad', het vormingscentrum voor volwassenen.

Leren waarnemen

Voor het begin van de arbeid komen de medewerkers van de verschillende bedrijven samen, evenals de scholieren met hun leerkracht, in hun respectievelijke groepskring. Op het einde van de werkweek (donderdag) komen allen samen op de centrale verzamelplaats van het bedrijf. Het maakt een grote indruk wanneer die bontgeklede mensen met hun naam afgeroepen worden en in 't kort berichten wat ze de dag ervoor gedaan hebben en wat ze vandaag gaan doen. Het is een bewust ingevoerde opvoedkundige praktijk, een oefening om de zelfwaarneming te wekken en het individuele bewustzijn te sterken in zijn verhouding tot de omringende gemeenschap. Als afsluiting wordt in het Arabisch de spreuk gesproken "Het schone bewonderen..."*

De sjeik, het geestelijke oppergezag, is bij alle grotere gebeurtenissen in de school en in het bedrijf aanwezig en reciteert sura's uit de Koran. In het geheel der gebouwen is dan ook een kleine moskee opgenomen. De Duitse architect W. Reindl heeft zich bij het ontwerp laten inspireren door de oriëntaalse bouwtrant. De vaderlijke leiding door Ibrahim Aboeleish wordt door de mensen dankbaar aanvaard en motiveert hen tot een verbazingwekkende bereidheid om te presteren. Dat is des te meer verbazingwekkend omdat in de islamitische cultuur, vooral bij de plattelandsbevolking, traditioneel een volledig ander tijdsbegrip en andere arbeids- en sociale verhoudingen gelden als bij ons. Daarom is Sekem als een Egyptisch cultuurinitiatief niet voor te stellen zonder de Islam, en is ieder succes uitgesloten als het niet gelegitimeerd wordt door de Koran. Volgens Aboeleish is daarom Koranstudie nodig om de betreffende passages op te zoeken en vruchtbaar te maken, een soort 'vertaalarbeid' van de schrift naar de praktijk.

De economie in Sekem

In totaal zijn er op Sekem zeven grotere zelfstandige bedrijven met een jaarlijkse omzet van 150 miljoen F. en een groeiritme van 20 % per jaar. Alles begon met een kleine rij producten voor de lokale markt, thee en kruiden. Een eerste grote groei kwam er door contracten met "Lebensbaum" uit Duitsland en "Pyramide" uit Holland. De firma Sekem verwerkt kruiden (reinigen, versnijden, vermalen), de firma Isis levensmiddelen (brood, kaas enz.). In 1986 volgde dan de firma Atos die de eerste geneeskrachtige kruiden op de markt bracht. Dit is ondertussen de branche geworden die het sterkst groeit. Het eerste geneesmiddel tegen kanker, VISCUM, werd ontwikkeld in samenwerking met acht universiteiten in Caïro en wordt bereid volgens de strenge ISO 9001 kwaliteitsnorm. Het kwam in 1998 op de markt. Hator (sinds 1996) is het verpakkingsbedrijf van waaruit de producten van het teelt- en verwerkingsbedrijf Libra (1988) per schip en vliegtuig naar alle landen van de wereld verstuurd worden. In eigen land begint de vraag naar bio-voeding te groeien. Sekem bevoorraadt tien eigen winkels (onder de naam Nature's Best). Daarnaast levert het bedrijf aan grote ketens in Europa en Amerika. De distributie in het binnenland gebeurt ook door een eigen bedrijf, de handelsfirma Mercury (1994). In Conytex (1994) verwerken zo'n 180 medewerkers textiel gemaakt uit eigen Sekem-katoen. Het zijn bijna uitsluitend mannelijke naaiers - gehuwde vrouwen werken in de regel niet buitenshuis. Naast een verzekerde arbeidsplaats wordt er gratis kost en geneeskundige verzorging geboden - niet mis in een onderontwikkeld land met grote werkloosheid.

De tot nu toe grootste politieke en maatschappelijke erkenning vond plaats in 1991, toen Sekem in samenwerking met het Ministerie van Landbouw en de universiteit van Caïro kon bewijzen dat biologisch-dynamisch geteeld en beschermd katoen van betere kwaliteit is en meer opbrengt dan katoen dat op de gewone manier gekweekt wordt. Het zuivere katoen kon er van groene struiken geplukt worden in plaats van van katoenplanten die verdord en verbrand waren door de chemische pesticiden. Resultaat: In gans het land werd het besproeien van katoenplanten afgeschaft, jaarlijks kwamen er aldus 30.000 ton minder pesticide in het milieu terecht. Ondertussen worden er al 300.000 hectare biologisch katoen gekweekt, daarvan 1.200 hectare biologisch-dynamisch.

Alle culturele inrichtingen, van euritmieles, school en kleutertuin, tot de specifieke onderzoeksprojecten ziiten in de Egyptische Vereniging voor Culturele Ontwikkeling en worden door het bedrijf gedragen. Op het terrein van het administratief centrum van Sekem, in Heliopolis, niet ver van Caïro, bevindt zich een academie in opbouw, waar de beroepsbijscholing uitmondt in een echte academische opleiding, en waar onderzoek op het veld kan gedaan worden. In een eerste fase gaan de faculteiten voor landbouw, kunst en economie afgewerkt worden.

Een project voor generaties

Het Sekem-initiatief wordt mee-gedragen door een internationaal netwerk van menselijke, persoonlijke relaties. Zonder de actieve hulp van deze vriendenkring zou Sekem zeker niet hebben kunnen bereiken wat het nu al op indrukwekkende wijze gedaan heeft om helend voor aarde en mens op te treden. Sekem is een voorbeeld van hoe een antroposofische impuls in een totaal andere cultuur kan wortel schieten. Een bezoeker uit Europa zal nog dikwijls verbaasd opkijken als hij bvb. kinderen aan het werk ziet. Maar kinderarbeid is in Egypte nog zeer verbreid. Van jongsaf aan dragen kinderen bij tot het onderhoud van de familie. Opleiding, hygiënische en geneeskundige verzorging, daar is geen plaats voor. De kinderen moeten werken van de ouders en dat is ginds vanzelfsprekend. Om toch een kans te krijgen werken deze kinderen tegen betaling mee bij de bloesemoogst. In het dode seizoen krijgen ze dan kosteloze schoolopleiding, voor de rest hebben ze recht op geneeskundige verzorging en krijgen een warm middagmaal in de schoolkantine, vaak hun enige maaltjd ...

Ondanks de geweldige resultaten spreekt de stichter ook vandaag nog van een eerste fase waar generaties nog moeten aan werken om de vruchten te kunnen oogsten.

fdw

Terug naar de inhoudstafel A - D.

Terug naar de SEKEM.