In de jaren vijftig leerde Jakob Streit in Zwitserland Anna Samweber kennen, een vrouw die jarenlang de medewerkster van Rudolf Steiner geweest was in Berlijn. Tien jaar later bezocht hij haar in haar woning in Oost-Berlijn, zij was toen 84 jaar. Zij vertelde hem urenlang over haar leven en toen zij over haar herinneringen aan Rudolf Steiner begon was hij zo verrast over de levendigheid en hartelijkheid van haar verhaal dat hij in haar aanwezigheid begon notities te maken. Na de dood van Anna Samweber bewerkte hij zijn notities en gaf ze uit. In dit boekje lezen we over het bewogen leven van Anna Samweber en haar ontmoeting met de tsarenfamilie in Odessa...

Anna Samweber groeide op in München. Na haar schooltijd stuurden haar ouders haar naar een klooster in Noord-Italië om een opleiding als lerares te volgen. Toen ze afgestudeerd was werd ze huislerares voor een meisje uit een zeer rijke Duitse redersfamilie in de havenstad Odessa aan de Zwarte Zee. Daar leefde toentertijd een grote Duitse gemeenschap en er was dan ook een Duitse school. In die school begon Anna Samweber mee te werken, naast haar opvoedingstaak in de redersfamilie. Met veel ijver en vreugde deed ze haar werk als hulpleerkracht. Uit die tijd herinnert ze zich een belangrijke gebeurtenis.

"Het was nog voor de oorlog uitbrak in 1914. In Odessa werd bekend dat de tsarenfamilie de stad zou bezoeken. De tsarina stamde uit een Duits vorstengeslacht en Duits was de omgangstaal in de tsarenfamilie. Zo viel onverwacht aan onze Duitse school de eer te beurt om liederen en gedichten voor te bereiden om de hoge gasten te ontvangen, om hen daarmee op te wachten. De tsarina zou de kinderen ontvangen. Uit veiligheidsoverwegingen bleef de tsarenfamilie in een speciale salontrein in het station van Odessa. Toen de grote dag aangebroken was ging ik samen met een collega en een kinderschaar uit de Duitse school richting station. Ik had de opdracht gekregen om enkele welkomswoorden te spreken en het programma te leiden. Ik bezat toen al een klein fotoapparaat, dat had ik aan mijn collega gegeven zodat ze onopvallend een fotootje kon nemen van de tsarenfamilie. We stelden ons op in rij en gelid in een salonvoertuig en bewonderden het kostbare interieur, vooral het dessertbuffet dat door de banketbakkers van Odessa aangeboden werd. Eindelijk verscheen de tsarenfamilie, maar zonder de tsaar. De tsarina nam plaats in een klaarstaande zetel; haar kinderen stonden naast haar. Ik begon mijn begroeting in het Duits en onmiddellijk trad een adjudant mij tegemoet en zei: "Aan het hof wordt er Engels of Russisch gesproken !" Ik herpakte mij direct en sprak het welkomswoord in het Russisch. De jongste dochter Anastasia stond juist naast het dessertbuffet. Terwijl onze kinderen hun liedjes en gedichtjes voordroegen bemerkte ik hoe Anastasia heimelijk het deksel van een pralinedoos omhoog lichtte, een bonbon in haar mond stopte en stilletjes een andere bonbon aan de tsarewitsj doorgaf. Ik glimlachte naar haar. De tsarina merkte dat op, keek opzij en zag juist hoe de tsarewitsj de bonbon in zijn mond stopte. Ze veerde recht, deed enkele stappen tot bij hem, pakte hem vast en beval energiek: "Uitspuwen, uitspuwen !", wat de tsarewitsj dan ook direct deed. Maar Anastasia slikte vlug de praline door. Zonder omwegen gaf de tsarina haar een slag op de hand. Natuurlijk waren wij allemaal wat geschrokken. Maar goed, ons programma ging verder en even later mochten wij beschikken. Het stiekem genomen fotootje, dat goed gelukt was en waarop de tsarenfamilie in de salonwagen duidelijk afgebeeld stond, dat had ik toch. Ik bewaarde het altijd zorgvuldig, ook op mijn vlucht uit Rusland in de oorlogstijd. Het zou later nog van onverwacht belang zijn."

"Het was in de jaren twintig dat ik via een krantenartikel vernam dat er in Duitsland een "Poolse boerenmeid" opgedoken was die zich uitgaf voor de tsarendochter Anastasia. Op grond van mijn ontmoeting met de tsarenfamilie in Odessa wou ik deze zaak nagaan. Bij mijn onderzoek stootte ik op het adellijk geslacht "von Altenburg" dat met de tsarina verwant was. Door relaties kon ik het geregeld krijgen dat ik op een receptie uitgenodigd werd waar ook de zogezegde Anastasia aanwezig zou zijn. Toen ik haar zag en met haar in gesprek geraakte twijfelde ik er nauwelijks aan dat zij het was. Ik verzweeg mijn verblijf in Odessa en wat ik in die trein meegemaakt had. In Berlijn verbleef "Anastasia" een poosje in de Deense ambassade. Ik wou de zaak grondig uitpluizen. Door bemiddeling van een zekere mijnheer Vett kon ik haar bezoeken. Ik nodigde haar uit om de komende Kerstavond bij mij thuis door te brengen. "Anastasia" haalde herinneringen op. Ik vernoemde de stad Odessa. Direct begon "Anastasia" van dat toenmalig bezoek te vertellen. Ze wist nog alles van de ontvangst door de kinderen en waarom haar moeder haar daar in bijzijn van al die mensen een slag op haar hand had gegeven. Voor mij was daarmee het onloochenbaar bewijs geleverd dat zij de echte Anastasia was. Nu pas maakte ik mij bekend en vertelde dat ik de lerares met de kinderdelegatie was geweest.

Dezelfde avond vertelde zij nog over de executie in de kelder in Jekaterinenburg, waar haar ganse familie neergeschoten werd. Zij stond voor een oudere zuster en had waarschijnlijk maar een schampschot opgelopen, maar was samen met de anderen neergevallen en had het bewustzijn verloren. De mannen die de lijken moesten wegvoeren om te verbranden moeten plotseling gemerkt hebben dat het gekwetste meisje nog leefde. En nu moet men de Russische ziel kennen: op bevel schieten, dat doet men; maar een gewond, jammerend kind afmaken ? - dan spreekt het hart en handelt het medelijden. De familie von Altenburg hielp Anastasia met alle middelen om een eerste proces te voeren om haar naam en erfrecht terug te krijgen. Bij de Bank van Engeland was een groot vermogen van de tsarenfamilie gedeponeerd. De jongste broer van de tsaar, Cyrill leefde toen met zijn vrouw in Parijs en vocht al lang om als erfgenaam erkend te worden. Cyrills vrouw was de heftigste tegenstander van Anastasia, terwijl Cyrill zelf overtuigd scheen dat ze de waarheid sprak. Omdat Anastasia Russisch sprak met een volks accent nam men dat als argument tegen haar. Haar moeder, de tsarina, was als Duitse in Engeland opgegroeid. Ik zelf had in Odessa gehoord dat Duits en Engels omgangstalen waren aan het hof. Deze talen waren Anastasia nog enigszins vertrouwd. Ikzelf moest als getuige op dat eerste proces verschijnen en mijn foto van de tsarenfamilie en mijn getuigenis wogen zwaar door. Op een dag ging ik met Anastasia voorbij het station waar ook een bioscoop was. Men vertoonde juist een film over Raspoetin en er hing een reuzefoto van hem buiten. Toen Anastasia dit zag riep ze uit: "De heilige !" en viel in zwijm. Ondanks alle inspanningen duurde het twee uur voor ze terug bij kwam. Het proces sleepte jaren aan. Het werd onderbroken door de tweede wereldoorlog. Toen het na de oorlog hervat werd stortte ook de publiciteit zich erop. Anastasia verkocht de verfilmingsrechten en met dat geld en met hulp van vrienden kon ze in het zuiden van Duitsland in een afgelegen huis een teruggetrokken leven leiden. Het proces ging verder. Nog niet zo lang geleden zijn er Engelse rechters urenlang met mij komen praten. Ik kon op alles afdoende antwoorden. Ik kwam ook te weten dat grootvorst Cyrill een brief geschreven had met een voorstel tot minnelijke schikking. Anastasia weigerde, ze zei: "Ik wil geen geld, ik wil mijn naam !"

Terug naar de inhoudstafel A - D.